Franciszek Potyrała urodził się 14 marca 1897 r. w Gródzie Górnej, w Galicji. Podczas I wojny światowej trafił do armii austriackiej. Został ranny podczas kampanii włoskiej w 1916 r. co było powodem zwolnienia go ze służby. Wówczas rozpoczął naukę w wyższej szkole górniczej. Przerwał ją po zakończeniu wojny i wstąpił do Wojska Polskiego. Jednak po kilku latach został przeniesiony do rezerwy. W 1924 r. ukończył studia górnicze i podjął pracę zawodową, najpierw jako nadsztygar, później kierownik robót górniczych. Pracował m.in. w kopalni „Wujek”.

W wojnie obronnej 1939 r. walczył na Śląsku, a następnie we Lwowie. Po klęsce miasta, chcąc uniknąć niewoli, przebrał się w cywilne ubranie rozpoczął działalność w szeregach konspiracji. W roku 1940 przedostał się do Grodna, gdzie jednak został zatrzymany przez NKWD i uwięziony. Podczas bombardowania miasta przez samoloty niemieckie w czerwcu 1941 r., udało mu się zbiec z więzienia razem ze znajomym z celi – Antonim Białobłockim i przedostać się na Sokólszczyznę. Początkowo ukrywał się u swego kolegi niedoli we wsi Białobłockie. Następnie przeniósł się na plebanię w Sokolanach, gdzie został zaprzysiężony w strukturach Związku Walki Zbrojnej, przyjmując pseudonim „Oracz”. W 1942 r. został zastępcą komendanta ZWZ AK Okręg Sokółka. Po rozstrzelaniu Józefa Kłopotowskiego – 15 lipca 1943 r. przez Niemców, pełnił obowiązki komendanta. Pełnoprawnym szefem okręgu został dopiero w październiku 1944 r.

W okresie okupacji niemieckiej obwód Sokółka poniósł stosunkowo niewielkie straty. Niemcom nie udało się przeniknąć do struktur konspiracyjnych. W dużej mierze była to zasługa Franciszka Potyrały.

Po przejściu frontu zaczęło napływać na tereny Sokólszczyzny wielu partyzantów z Wileńskiego i Nowogródzkiego Okręgu Armii Krajowej. Szeregi sokólskiej konspiracji, już pod szyldem Armii Krajowej Obywatelskiej, powiększyły się o około 600 osób. Jej organizacją zajmował się Potyrała. Informacje przekazywane przez żołnierzy zza linii Curzona sprawiły, że „Oracz” stał się wielkim przeciwnikiem ujawniania się podkomendnych przed Urzędem Bezpieczeństwa.

Układ sił w Europie po zakończeniu II wojny światowej spowodował, że jesienią 1945 r. dowództwo podziemia zaczęło zmieniać strategię działania, uważając, że komunistów należy pokonać nie walką, a przy urnie wyborczej. To wówczas podjęto decyzję o powołaniu do życia zrzeszenia Wolność i Niezawisłość. W kwietniu 1946 “Oracz” został inspektorem WiN. Zaczął też tworzyć struktury tej organizacji w dawnych Prusach Wschodnich. Pozwoliło to na przerzut zdekonspirowanych podkomendnych na te właśnie tereny.

W lutym 1947 r. odbyła się narada szefostwa białostockiego WiN, na której zapadła decyzja o ujawnieniu się. Przeciwstawił się temu Franciszek Potyrała. Postanowił on utworzyć nową organizację konspiracyjną o nazwie „Wolność i Sprawiedliwość”. W tym celu skontaktował się z szefem Samoobrony Obwodu WiN Wysokie Mazowieckie – kapitanem Kazimierzem Kamieńskim „Huzarem”, który chciał dalej walczyć. Takie stanowisko spowodowało odwołanie „Oracza” z funkcji inspektora Obwodu WiN Sokółka – Białystok. Wtedy też zapadła decyzja o likwidacji obwodu. Rozkaz wydał kpt. Józef Ochman ps. „Orwid” szef kierownictwa Okręgu WiN Białystok.

Potyrała „Oracz” został zastrzelony w nocy z 3 na 4 kwietnia 1947 r., na kolonii Piątak w gminie Suchowola. Wyrok wykonał  jego podkomendny Jan Dziejma ps. “Grom”.

Nawet po śmierci ostatni komendant Sokólskiego Obwodu Armii Krajowej nie zaznał spokoju. W czerwcu 1947 funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej wydobyli jego zwłoki z grobu, by upewnić się, czy „Oracz’ rzeczywiście został zastrzelony. Ciało kapitana zbezczeszczono, a biorący udział w tym procederze zabrali 11 złotych zębów i ponownie zakopali ciało. Dopiero w 1981 r. zwłoki ekshumowano i przewieziono na cmentarz w Sokółce.

Kapitan Franciszek Potyrała spoczął w jednym grobie z żołnierzami, z oddziału sier. Władysława Janczewskiego „Lalusia”, którzy polegli w potyczce z siłami NKWD, UB i KB pod Kraśnianami w lipcu 1945 r.

Za służbę dla Ojczyzny był odznaczony: Orderem Virtuti Militari V kl., Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami i dwukrotnie Krzyżem Walecznych.

Krzysztof Promiński

Zdjęcia z rodzinnego albumu żony Franciszka Potyrały:

1. Franciszek Potyrała w latach swojej młodości
2. Franciszek Potyrała (z prawej) z braćmi,
3. Franciszek Potyrała w mundurze żołnierza armii austriackiej,
4. Rodzina Potyrałów, pierwszy z prawej Franciszek,
5. Kopalnia “Wujek”, w której Franciszek pracował w latach 30-tych,
6. Franciszek Potyrała z żoną i córką,
7. Narada szefów WiN z Białostocczyzny, po której zapadła decyzja o wydaniu wyroku śmierci na Franciszku Potyrale. ( zdjęcie z archiwum IPN w Białymstoku)