Wczoraj (27 lutego) w siedzibie Powiatowego Domu Kultury w Sokółce odbyło się kolejne spotkanie z cyklu Przystanek Historia, które tym razem połączono z promocją najnowszej książki ks. dr. Tadeusza Krahela pt. „Ratowanie Żydów przez duchowieństwo katolickie Archidiecezji Wileńskiej w czasie okupacji niemieckiej (1941–1944)”. Wydarzenie przyciągnęło wielu zainteresowanych historią, tematyką II wojny światowej oraz rolą Kościoła Katolickiego w niesieniu pomocy prześladowanym.
Zgromadzoną publiczność serdecznie powitał Zbigniew Dębko, dyrektor Powiatowego Domu Kultury w Sokółce. Wśród obecnych gości znaleźli się m.in. ks. Jarosław Ciuchna, proboszcz parafii pw. św. Antoniego Padewskiego w Sokółce oraz ks. Stanisław Gniedziejko, wicekustosz Sanktuarium Najświętszego Sakramentu. Spotkanie rozpoczęło się od słowa wstępnego, które wygłosił ks. dr Adam Szot, przybliżając tematykę książki i podkreślając jej znaczenie w kontekście badań nad historią pomocy Żydom w okresie okupacji.
– W dzisiejszych czasach niezwykle ważne jest jasne i jednoznaczne świadectwo ukazujące, że Kościół, kierując się chrześcijańską miłością bliźniego, niósł pomoc Żydom w czasie niemieckiej okupacji – często płacąc za to najwyższą cenę – podkreślił ks. Adam, profesor Archidiecezjalnego Wyższego Seminarium Duchownego w Białymstoku.
Zwrócił również uwagę na pewne bolesne zjawisko – w wielu księgach pamięci Żydów, opisujących tragedię ich społeczności w latach II wojny światowej, nie ma nawet wzmianki o heroicznej postawie katolickich kapłanów, którzy z narażeniem własnego życia starali się ratować prześladowanych.
Podkreślił, że ks. dr Tadeusz Krahel, publikując swoją najnowszą książkę, włącza się w ważny nurt badań historycznych, które przywracają pamięć o duchownych niosących pomoc Żydom i bronią dobre imię Kościoła, często niesłusznie pomijanego lub marginalizowanego w tego typu narracjach. Dzięki takim pracom historycznym jak ta, bohaterstwo kapłanów, ich poświęcenie i niezłomna wiara w wartość ludzkiego życia zostają przywrócone zbiorowej świadomości i docenione we właściwy sposób.
Książka „Ratowanie Żydów przez duchowieństwo katolickie Archidiecezji Wileńskiej w czasie okupacji niemieckiej (1941–1944)” to wyjątkowe świadectwo odwagi i poświęcenia 144 kapłanów, którzy wbrew grożącej im karze śmierci zdecydowali się nieść pomoc Żydom skazanym na zagładę. Duchowni ci, kierując się ewangelicznym przykazaniem miłości bliźniego, pomagali ludziom uwięzionym w gettach oraz ukrywali tych, którym udało się uniknąć deportacji do obozów koncentracyjnych.
Wśród bohaterów tej publikacji znaleźli się także kapłani wywodzący się z powiatu sokólskiego. Jednym z nich był ksiądz Kazimierz Doroszkiewicz, który urodził się w kolonii Klatka, należącej do parafii Janów, nieopodal Sokółki. Jego sylwetkę przybliżył ks. Krahel, podkreślając, że po latach posługi jako wikariusz w różnych parafiach ks. Doroszkiewicz został mianowany proboszczem w Dolhinowie, jednej z większych parafii dekanatu wilejskiego, liczącej ponad 7 tysięcy wiernych.
Losy kapłana naznaczone były dramatem wojny. Uniknął deportacji na Syberię, jednak po wkroczeniu wojsk niemieckich i utworzeniu getta w Dolhinowie, aktywnie zaangażował się w pomoc jego mieszkańcom. Współpracując z żołnierzami Armii Krajowej, organizował żywność dla zamkniętych tam Żydów. Dzięki dogodnemu położeniu jego gospodarstwa – stodoła stała na granicy getta – udało się w nocy dostarczać potrzebującym niezbędne zapasy.
– Według relacji jednego z ocalałych, tą drogą przekazano do getta ponad trzy tony mąki żytniej – mówił ks. Tadeusz.
Po brutalnej likwidacji getta przez Niemców ks. Doroszkiewicz nie zaprzestał swojej misji. Ukrywał ocalałych Żydów na plebanii oraz na strychu kościoła, ryzykując własne życie. Jego poświęcenie pozwoliło przetrwać wielu osobom.
Kapłan przeżył wojnę, jednak w sierpniu 1965 roku zginął w wyniku ran odniesionych podczas napadu rabunkowego na plebanię. Jego pogrzeb, mimo prób szykanowania uroczystości przez władze sowieckie, przerodził się w manifestację lokalnej społeczności – zarówno katolickiej, jak i żydowskiej. Trumnę z ciałem kapłana nieśli między innymi ci, których uratował. Jeden z nich, który po wojnie został dyrektorem sowieckiego kołchozu, postanowił oddać hołd swemu wybawcy, zwalniając swoich pracowników z obowiązków, by mogli uczestniczyć w ceremonii. Gest ten spotkał się jednak z represjami ze strony władz komunistycznych.
Historia ks. Doroszkiewicza to jedno z wielu świadectw zawartych w książce ks. Tadeusza Krahela, które rzucają nowe światło na rolę Kościoła w niesieniu pomocy Żydom podczas niemieckiej okupacji. Publikacja ta stanowi ważny wkład w zachowanie pamięci o tych, którzy z narażeniem własnego życia walczyli o ocalenie drugiego człowieka.
Prelekcji ks. Tadeusza Krahela, wykładowcy Archidiecezjalnego Wyższego Seminarium Duchownego w Białymstoku, towarzyszyła wystawa przygotowana przez Instytut Pamięci Narodowej. Ekspozycja przedstawiała sylwetki kapłanów, którzy w czasie niemieckiej okupacji, często z narażeniem własnego życia, nieśli pomoc Żydom na terenie Archidiecezji Wileńskiej.
Ks. Krahel, pokazując wystawę, szczegółowo przybliżył losy każdego z bohaterów, opowiadając o ich poświęceniu, odwadze i niezłomnej wierze w wartość ludzkiego życia. Szczególną uwagę poświęcił arcybiskupowi wileńskiemu Romualdowi Jałbrzykowskiemu, który odegrał kluczową rolę w ratowaniu społeczności żydowskiej. Duchowny nie tylko nie sprzeciwiał się pomaganiu prześladowanym, ale wręcz zachęcał swoich kapłanów, by – jeśli tylko mają taką możliwość – wspierali Żydów, ratując ich przed zagładą.
Choć książka ks. Krahela zawiera nazwiska 144 duchownych, którzy aktywnie angażowali się w niesienie pomocy, jedynie czterech z nich otrzymało medal Sprawiedliwy wśród Narodów Świata– najwyższe izraelskie odznaczenie przyznawane za ratowanie Żydów podczas Holokaustu. Prelegent podkreślił, że wielu kapłanów, którzy z narażeniem życia angażowali się w akcje pomocowe, do dziś pozostaje zapomnianych, a ich heroiczne czyny nie zostały w pełni docenione.
Na zakończenie spotkania uczestnicy mogli zakupić książkę ks. dr. Tadeusza Krahela, a autor chętnie wpisywał do niej osobiste dedykacje. Wydarzenie stało się nie tylko okazją do refleksji nad tragicznymi losami II wojny światowej, ale również hołdem dla tych, którzy – kierując się wiarą i chrześcijańskim miłosierdziem – nie wahali się stanąć w obronie prześladowanych.
Krzysztof Promiński/ Sylwia Matuk
fot. Damian Szarkowski
