Podczas zwiedzania województwa podlaskiego niejednokrotnie można napotkać stojące we wsi krzyże i piękne, kamienne lub drewniane kapliczki. Największe ich skupiska znajdują się w powiecie sokólskim. Każda jest inna, i za każdą kryje się inna historia.

fot. Screen z filmów: „U Pana Boga w Ogródku” i „U Pana Boga za piecem”

Niektóre z nich są słynne na całą Polskę, jak chociażby kapliczka w Starej Kamionce, przy której modlił się do „pagera” komendant z Królowego Mostu, bohater filmu „U Pana Boga za piecem”. Z kolei ta stojąca przy drodze Sokółka – Krynki, stała się jednym z elementów plakatu do filmu „U Pana Boga w ogródku”. 

Wiele z przydrożnych krzyży i kapliczek jest wiekowych. Jedna z najstarszych znajduje się w Romanówce i pochodzi z końca XVIII wieku. W XIX w. ziemie obecnego powiatu sokólskiego dotknęła kilkukrotnie epidemia cholery. Spuścizną po niej są kapliczki z elementem półksiężyca i wyrytym napisem: „Od powietrza, głodu ognia i wojny. Zachowaj nas Panie”.

Duża część tabliczek umieszczonych na wiekowych krzyżach jest już nieczytelna, ale są i takie, z których wyczytać można, że kapliczkę postawiono w podziękowaniu za szczęśliwy powrót z wojny syna lub ojca.

Krzyż towarzyszy mieszkańcom powiatu sokólskiego od narodzin aż do śmierci. Do dziś można jeszcze spotkać na wsiach zwyczaj odprowadzania trumny ze zwłokami zmarłego do krzyża na końcu wsi.

Odwiedzający Sokólszczyznę turyści często zatrzymują się przy pięknych słupowych kapliczkach, przyozdobionych kolorowymi wstążkami i kwiatami. Przy wielu wciąż odprawiane są nabożeństwa majowe.

Innym elementem sokólskiego krajobrazu, który spotkać można przy drogach leśnych są tykły, czyli wotywne deski umieszczane na sosnach lub dębach. Niejednokrotnie uchroniły drzewa przed ścięciem, a w czasach zrywu 1863 roku służyły za skrzynki kontaktowe powstańców.

Jedno jest pewne. Bez nich krajobraz powiatu sokólskiego nie byłby taki sam.

Krzysztof Promiński