Stefan Ejsmont ps. „Wir” – najbardziej znany dowódca sokólskiej partyzantki.

Urodził się 13 maja 1913 r. w Kuścińcach, w gminie Kuźnica. Przed wybuchem II wojny światowej służył w 2. dywizjonie artylerii przeciwlotniczej w Grodnie, gdzie ukończył szkołę podoficerską. Został zmobilizowany tuż przed wrześniem 1939 roku i powrócił do swojej jednostki, walcząc w kampanii wrześniowej na terenach Krakowa, Tarnopola i Lwowa. Po dostaniu się do sowieckiej niewoli trafił do obozu w Gorki, skąd zwolniono go w listopadzie 1939 roku.

Obawiając się wywózki, w czerwcu 1940 roku opuścił rodzinne strony i udał się do Warszawy, gdzie wstąpił do Związku Walki Zbrojnej, przyjmując pseudonim „Wir”.

Wraz z wybuchem wojny niemiecko-sowieckiej w 1941 roku wrócił do domu i już dwa lata później, w 1943 roku, wraz z rodzeństwem – braćmi Bolesławem i Czesławem oraz siostrą Honoratą – dołączył do tworzącej się lokalnej placówki Armii Krajowej. Był członkiem Kierownictwa Dywersji (Kedywu) pod dowództwem Antoniego Białobłockiego ps. „Wilk”, którego później zastąpił na stanowisku dowódcy po jego tragicznej śmierci.

Oddział dowodzony przez „Wira” skutecznie atakował niemieckie stanowiska bojowe, niszczył linie telegraficzno-telefoniczne oraz organizował przerzuty oddziałów leśnych na Wileńszczyznę. Likwidował również kolaborantów oraz wykoleił dwa niemieckie pociągi. W październiku 1943 roku zaatakowali wojskowy transport na trasie Nowy Dwór–Grodno, a w 1944 roku wysadzili skład w Kuźnicy, uwalniając młodzież z Krynek, którą Niemcy chcieli wywieźć na roboty przymusowe. Jednym z najsłynniejszych wyczynów oddziału było także uwolnienie żołnierzy AK przetrzymywanych w budynku żandarmerii w Nowym Dworze.

Podczas akcji „Burza” jego oddział wielokrotnie ścierał się z wycofującymi się Niemcami. Sam Ejsmont dwukrotnie odniósł rany i był leczony w konspiracyjnym szpitalu.

Po zakończeniu wojny Ejsmont osiedlił się w Kuźnicy, gdzie podjął pracę w miejscowym Urzędzie Gminy. Jednak w grudniu 1945 roku został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa i przekazany NKWD. Trafił do więzienia w Zalesiu, skąd 20 stycznia 1945 roku odbili go jego podkomendni pod dowództwem Bronisława Rochalskiego ps. „Orlicz”.

W obawie przed kolejnym aresztowaniem ponownie zszedł do podziemia, działając tym razem w strukturach Armii Krajowej Obywatelskiej i Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość. Walczył przeciwko władzy komunistycznej narzuconej przez Związek Radziecki. W kwietniu 1947 roku zdecydował się ujawnić i zawarł związek małżeński z Jadwigą Nowik, łączniczką i sanitariuszką AK. Jednak już w grudniu tego samego roku ponownie trafił do więzienia. Na wolność wyszedł dopiero w 1952 roku.

Po odzyskaniu wolności wyjechał do Giżycka, gdzie spędził resztę życia. Zmarł 3 sierpnia 2006 roku.

Mimo trudnych lat powojennych Stefan Ejsmont po 1989 roku został awansowany do stopnia majora. Utrzymywał kontakt ze swoimi dawnymi towarzyszami broni.

W lipcu 1998 roku w miejscowości Zajzdra, na styku trzech gmin – Kuźnicy, Sidry i Nowego Dworu – odsłonięto unikatowy pomnik, na którym partyzanci dziękują mieszkańcom za pomoc i wsparcie w czasie okupacji. Monument, w kształcie krzyża wykonanego w Stoczni Gdańskiej – kolebce „Solidarności” – został ufundowany przez żołnierzy oddziału „Wira”.

Za swoje zasługi Stefan Ejsmont został uhonorowany wieloma odznaczeniami, w tym:

Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari,
Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski,
Krzyżem Walecznych,
Krzyżem Partyzanckim,
Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami,
Medalem Wojska,
Krzyżem Kampanii Wrześniowej 1939 r.,
Medalem „Za udział w wojnie obronnej 1939”,
Medalem za Warszawę 1939–1945,
Krzyżem Więźnia Politycznego,
Orderem Męczeństwa i Zwycięstwa 1939–1989.

Stefan Ejsmont ps. „Wir” na zawsze pozostanie jedną z najważniejszych postaci w historii partyzantki sokólskiej – bohaterem, który nie tylko walczył z niemieckim okupantem, ale także z powojennym terrorem komunistycznym, nie tracąc nadziei na wolną Polskę.

Krzysztof Promiński

Na zdjęciach: